ΣΑΝΙΔΑ ΣΩΤΗΡΙΑΣ
Άνδρες από όλες τις παραγωγικές ηλικίες, ακόμη και ανήλικα παιδιά, έφευγαν μόνοι, χωρίς τις οικογένειές τους, με σκοπό να μείνουν προσωρινά στην Αμερική αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης. Αρκετοί μικροκτηματίες αναγκάστηκαν να υποθηκεύσουν τα κτήματά τους για να ανταποκριθούν στην εξασφάλιση που απαιτούσαν οι πράκτορες των ατμοπλοϊκών εταιρειών ή οι τοκογλύφοι, προκειμένου να καλύψουν, με δάνειο, τα απαιτούμενα έξοδα του ταξιδιού. Για τους απόρους ο μοναδικός τρόπος φυγής που απέμενε ήταν η δέσμευσή τους με συμβόλαια εργασίας, όπου ως σκλάβοι, στην κυριολεξία, θα ξεχρέωναν τα ναύλα τους, στους σιδηροδρόμους ή στα ορυχεία.
Ο κατάλογος των επιβατών διαιρείται εις τα δύο μέρη: Επιβάται πρώτης και δευτέρας θέσεως και επιβάται τρίτης θέσεως ή, όπως λέγεται συνήθως, επιβάται του καταστρώματος, εις ους και δίδεται το όνομα μετανάσται… Οι επιβάται όμως της τρίτης θέσεως δεν απολαύουν του προνομίου της επί του πλοίου εξετάσεως. Οφείλουν πάντοτε «συν γυναιξί και τέκνοις» να μεταβούν εις το Έλλις Αϊλαντ, όπου την αυτήν ημέραν της αφίξεώς των υποβάλλονται «εις το μαρτύριον» της ιατρικής και μη εξετάσεως… όπου πολλάκις διέρχονται ενώπιον των ιατρών ή άλλων «ιεροεξεταστών» τας χειροτέρας στιγμάς του βίου των…
Εφημερίδα Εθνικός Κήρυξ, Ιούλιος 1920.
Ellis Island. Μετανάστες με καρφιτσωμένα πάνω τους σημειώματα από τον έλεγχο, σε αίθουσα αναμονής.
Ο Πειραιάς και η Πάτρα αποτελούσαν τα βασικά λιμάνια αναχώρησης των μεταναστών.
Στο πλοίο
Μετανάστες καταφθάνουν στο Ellis Island.
Έλεγχος μεταναστών στο συγκρότημα παλαιών κτιρίων Castle Garden, Ellis Island.
Ταξιδεύοντας
<
>
x
Ο κατάλογος των επιβατών διαιρείται εις τα δύο μέρη: Επιβάται πρώτης και δευτέρας θέσεως και επιβάται τρίτης θέσεως ή, όπως λέγεται συνήθως, επιβάται του καταστρώματος, εις ους και δίδεται το όνομα μετανάσται… Οι επιβάται όμως της τρίτης θέσεως δεν απολαύουν του προνομίου της επί του πλοίου εξετάσεως. Οφείλουν πάντοτε «συν γυναιξί και τέκνοις» να μεταβούν εις το Έλλις Αϊλαντ, όπου την αυτήν ημέραν της αφίξεώς των υποβάλλονται «εις το μαρτύριον» της ιατρικής και μη εξετάσεως… όπου πολλάκις διέρχονται ενώπιον των ιατρών ή άλλων «ιεροεξεταστών» τας χειροτέρας στιγμάς του βίου των…
Εφημερίδα Εθνικός Κήρυξ, Ιούλιος 1920.
Ellis Island. Μετανάστες με καρφιτσωμένα πάνω τους σημειώματα από τον έλεγχο, σε αίθουσα αναμονής.
Ο Πειραιάς και η Πάτρα αποτελούσαν τα βασικά λιμάνια αναχώρησης των μεταναστών.
Στο πλοίο
Μετανάστες καταφθάνουν στο Ellis Island.
Έλεγχος μεταναστών στο συγκρότημα παλαιών κτιρίων Castle Garden, Ellis Island.
Ταξιδεύοντας
<
>
x
Η ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
Είναι χαρακτηριστικό ότι κατ’ αρχάς ηχογραφούνται οι μεγάλες πανελλήνιες επιτυχίες του δημοτικού τραγουδιού. Παράλληλα, ρεμπέτικα της περιόδου της ανώνυμης δημιουργίας και επιτυχίες της εποχής από το ελαφρό τραγούδι, την επιθεώρηση, την οπερέτα. Μερικά μάλιστα από όλα αυτά τα τραγούδια που ηχογραφήθηκαν στις ΗΠΑ δεν ηχογραφήθηκαν ποτέ στην Ελλάδα.
Η δισκογραφία των Ελλήνων της Αμερικής κορυφώνεται τη δεκαετία του 1920, όταν δεκάδες πρόσωπα ηχογραφούν το ελληνικό ρεπερτόριο, παλαιό και νεότερο, ενώ ιδρύονται και οι πρώτες ελληνικές εταιρείες παραγωγής δίσκων.
ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ
ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
Με το πέρασμα του χρόνου θα αμβλυνθεί η τάση που χαρακτήριζε τους Έλληνες να οργανώνονται σε συλλόγους με κριτήριο την τοπική κυρίως προέλευση. Η προέλευση των μεταναστών, ωστόσο, είναι ο πρώτος παράγοντας ο οποίος θα καθορίσει την ταυτότητα των προσώπων και τη μουσική τους παράδοση. Οι πρώτοι μουσικοί που αποτελούν την πρωτοπορία στην ψυχαγωγία και στη δισκογραφία είναι κλαρινίστες, βιολιστές και σαντουριέρηδες από τον Μωριά και τη Ρούμελη, που προβάλλουν τα δημοτικά τραγούδια του τόπου τους. Ήταν επόμενο, αφού αυτά γνώριζαν και αυτά ζητούσε το κοινό στα καφενεία και στις κάθε είδους γιορτές.
Όσον αφορά τα ρεμπέτικα, ο κύριος όγκος τους είναι τραγούδια της περιόδου της ανώνυμης δημιουργίας και πολλά αποτελούν τη γέφυρα ανάμεσα στο δημοτικό και στο ρεμπέτικο. Στην Αμερική έπαιξαν από νωρίς έναν ενωτικό ρόλο ανάμεσα στους κάθε προελεύσεως -γεωγραφικής ή πολιτισμικής- Έλληνες μετανάστες.
Στριμωγμένοι σε ανήλιαγα και δίχως επαρκή αερισμό υπόγεια έμεναν πέντε ή περισσότεροι σε ένα δωμάτιο, όπου μετά τον κάματο της ημέρας, ήρχοντο το βράδυ να ξεκουράσουν το κατάκοπο κορμί τους. Ούτε και η διατροφή τους ήταν καλύτερη…
Στην Αμερική όσοι δεν διαιτώνται καλά καταλήγουν στο φθισιατρείο.
Όταν ήταν σε μεγάλη απόσταση από το κέντρο (ήταν συνήθως) ξυπνούσαν στις 4.30 το πρωί. Πάντοτε έμεναν στην εργασία τους μέχρι τις 9.30 και 10 τη νύχτα…
Μετά το κλείσιμο των στιλβωτηρίων, έμεναν για να καθαρίσουν τα μάρμαρα, να σφουγγαρίσουν τα πατώματα και να ξεσκονίσουν τις καρέκλες…
Τις περισσότερες φορές όμως, οι εργοδότες έδιναν μόνο τυρί, ελιές και ξερό ψωμί.
Μπάμπης Μαλαφούρης, Έλληνες της Αμερικής 1528-1948
Εργατικοί αγώνες
AMERICAN DREAM
Μαρίκα Παπαγκίκα
Κως (;) 1.9.1890 (;) - Νέα Υόρκη 2.8.1943
Τραγουδίστρια
Η κορυφαία, ίσως, τραγουδίστρια των Ελλήνων της Αμερικής, με σπουδαία διαδρομή στο πάλκο και στη δισκογραφία ως το κραχ του 1929, το οποίο συμπαρέσυρε και αυτή στην οικονομική καταστροφή. Η εμφάνισή της στη δισκογραφία ξεκίνησε στην Αίγυπτο το 1913 ή 1914 με έξι ηχογραφήσεις για την Gramophone Company. Το 1915 μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου συμμετέχει σε περιοδείες και εμφανίσεις σε κέντρα, ενώ το 1918 ηχογράφησε το πρώτο της τραγούδι στη Victor, με τίτλο "Με ξέχασες" (δεν κυκλοφόρησε), για ν’ ακολουθήσει το εμβληματικό "Σμυρναίικο μινόρε". Το 1925 άνοιξε στη Νέα Υόρκη μαζί με τον σύζυγό της, Κώστα Παπαγκίκα, το κέντρο διασκέδασης "Marika's". Ηχογράφησε ως το 1929, κυρίως με την Columbia και τη Victor, γύρω στα 235 τραγούδια από ένα ευρύτατο ρεπερτόριο, για να κλείσει τη δισκογραφική της παρουσία με τέσσερα τραγούδια στην Orthophonic το 1937.
x
Η σφαγή στο Λάντλοου
Τον Σεπτέμβριο του 1913 ξεσπάει στα ορυχεία «CF & I» στο Λάντλοου του Κολοράντο η μεγάλη απεργία περίπου 13.000 ανθρακωρύχων, οι οποίοι εργάζονταν υπό άθλιες συνθήκες αμειβόμενοι με πενιχρούς μισθούς. Κύρια αιτήματά τους η θέσπιση της οκτάωρης εργασίας, η αναγνώριση του συνδικάτου τους, η εφαρμογή των νόμων της Πολιτείας του Κολοράντο για την ασφαλή λειτουργία των ορυχείων κ.ά. Οι απεργοί άντεξαν επί μήνες στις παντοειδείς τρομοκρατικές πιέσεις της εργοδότριας εταιρείας, ιδιοκτησίας Ροκφέλερ, η οποία για το σκοπό αυτό προσέλαβε οπλισμένους μπράβους του πρακτορείου ντετέκτιβ «Μπάλντουιν-Φελτς», ενώ εξασφάλισε και την παρέμβαση της Εθνοφρουράς.
Ομάδα ένοπλων απεργών ανθρακωρύχων που συμμετείχαν στις ταραχές του Κολοράντο
Εκ των ηγετικών μορφών της απεργίας, στην οποία συμμετείχαν -μαζί με άλλες εθνότητες- και μερικές εκατοντάδες Έλληνες, ήταν ο εκ Ρεθύμνου Ηλίας Σπαντιδάκης ή Λούης Τίκας (1886-1914). Την 20ή Απριλίου 1914 η Εθνοφρουρά, η οποία είχε επανδρωθεί σε μεγάλο βαθμό από τους οπλισμένους μπράβους της εταιρείας, επιτέθηκε στον καταυλισμό των ανθρακωρύχων, με αποτέλεσμα τον θάνατο τουλάχιστον 19 ατόμων -ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά- και την εκτέλεση του Λούη Τίκα. Οι συγκρούσεις των εργατών με την Εθνοφρουρά, οι οποίες κατά τη διάρκεια των επόμενων δέκα ημερών πήραν μεγάλες διαστάσεις, τερματίστηκαν με την παρέμβαση του ομοσπονδιακού στρατού, μετά από εντολή του Προέδρου των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον.
H μεταφορά των νεκρών συναδέλφων
Τα γεγονότα του Κολοράντο, τα οποία εκτιμάται ότι στοίχισαν τη ζωή σε τουλάχιστον 69 ανθρώπους, παρά την ανεπιτυχή έκβαση των αιτημάτων των απεργών, ενεργοποίησαν την κοινή γνώμη της Αμερικής και συνέβαλαν στην κατοχύρωση των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων και στον τερματισμό του σκληρού καθεστώτος εργασίας στα ορυχεία των ΗΠΑ, ενώ αποτέλεσαν, ιδιαιτέρως ο πρωταγωνιστής τους Λούης Τίκας, πηγή έμπνευσης για συνθέτες, ποιητές, συγγραφείς και σκηνοθέτες. Το 2009 το Υπουργείο Εσωτερικών των ΗΠΑ ανακήρυξε την περιοχή των καταυλισμών των απεργών στο Λάντλοου ως Εθνικό Ιστορικό Τόπο, ενώ στις 23 Ιουνίου 2018 στο Μουσείο Μνήμης για τους ανθρακωρύχους στο Τρινιντάτ του Κολοράντο έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Λούη Τίκα.
<
>
x
Κα Κούλα ή Κυριακούλα Αντωνοπούλου
Κωνσταντινούπολη 21.5.1880 - Νέα Υόρκη 11.10.1954
Τραγουδίστρια, ιδρύτρια και ιδιοκτήτρια δισκογραφικών εταιρειών
Το "καναρίνι της Αμερικής", όπως την αποκαλούσαν οι Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ, υπήρξε μια από τις παλαιότερες τραγουδίστριες των οποίων η φωνή πέρασε στη δισκογραφία. Το 1914 αναχώρησε από την Πάτρα για την Αμερική, όπου το 1916 θα γίνει η πρώτη Ελληνίδα λαϊκή τραγουδίστρια που ηχογράφησε με την αμερικανική Columbia. Λίγο αργότερα ίδρυσε μαζί με τον σύζυγό της, τον λαουτιέρη Ανδρέα Αντωνόπουλο, την πρώτη ελληνική εταιρεία δίσκων στις ΗΠΑ, την Orpheum, και τον Φεβρουάριο του 1919 την Panhellenion Record Company, στην οποία ηχογράφησε πάνω από 250 τραγούδια ως το τέλος του 1927. Επανέρχεται στη δισκογραφία ιδρύοντας τη δεκαετία του 1940 την Panhellenic Record Company, όπου και ολοκληρώνει την καριέρα της με την ηχογράφηση μερικών τραγουδιών.
x
Νίκος Ρουμπάνης
Ναύπλιο 14.1.1885 - Αθήνα Αύγουστος 1968 (;)
Συνθέτης, στιχουργός
Θεωρείται ο συνθέτης της παγκόσμιας επιτυχίας "Μισιρλού". Με καταγωγή από τη Στεμνίτσα Μαντινείας, σε ηλικία περίπου 25 χρόνων πηγαίνει στην Αίγυπτο για να εργαστεί ως αρχιμουσικός στην υπηρεσία του βασιλιά Φουάτ Α΄. Γύρω στο 1925 θα εγκατασταθεί στην Αμερική, όπου θα ιδρύσει στη Νέα Υόρκη τη Χορωδία Ρουμπάνη, με την οποία θα συμμετέχει σε 20 περίπου ηχογραφήσεις. Έχει συνθέσει μεταξύ άλλων και πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, όπως τη Θεία Λειτουργία της Ορθόδοξης εκκλησίας της Αμερικής. Επιστρέφει στην Ελλάδα ύστερα από 40 περίπου χρόνια, γύρω στο 1965, όπου και πεθαίνει λίγο αργότερα.
x
Γιώργος Θεολογίτης ή «Κατσαρός»
Αμοργός 1888 (;) - Τάρπον Σπρινγκς, Φλόριντα, 23.6.1997
Τραγουδιστής, κιθαρίστας, συνθέτης, στιχουργός.
Ο μακροβιότερος του ελληνικού τραγουδιού, με καλλιτεχνική δράση περίπου 90 χρόνων. Μοναδικός κιθαρίστας, με δικό του τρόπο παιξίματος, μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1911, όπου και παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Έζησε μια περιπετειώδη και πολυτάραχη ζωή, δίνοντας συναυλίες τα χρόνια του Μεσοπολέμου και στις πέντε ηπείρους. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε δύο φορές, το 1988 και το 1995. Η δισκογραφία του περιλαμβάνει 43 τραγούδια στα χρόνια του Μεσοπολέμου με τις εταιρείες Victor και Columbia, ξεκινώντας με ένα από τα πρώτα ρεμπέτικα, το «Ελληνική Απόλαυσις» (ή «Άντε σαν πεθάνω»), και συνεχίζοντας με άγνωστο αριθμό τραγουδιών μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με μικρές εταιρείες ελληνικών συμφερόντων. Απεβίωσε σε ηλικία 109 ετών.
x
Θεόδοτος (ή Τέτος) Δημητριάδης
ή Τάκης Νικολάου ή Νώντας Σγουρός ή Tedis(;)ή Tetos Demey ή W. A. Timm (;)
Κωνσταντινούπολη 4.12.1897 ή 1901 (;) - Νέα Υερσέη 28.11.1971 ή 1.11.1971 (;)
Τραγουδιστής, συνθέτης, στιχουργός, οργανοπαίκτης (κιθάρα), παραγωγός δίσκων, υπεύθυνος ρεπερτορίου και ιδιοκτήτης δισκογραφικών εταιρειών
Πολύπλευρο μουσικό ταλέντο αλλά και ικανός επιχειρηματίας, συνιδιοκτήτης καταστήματος δίσκων και μηχανημάτων αναπαραγωγής ήχου στη Νέα Υόρκη, παραγωγός δίσκων, υπεύθυνος και ιδιοκτήτης δισκογραφικών εταιρειών. Η δισκογραφική του πορεία πιθανότατα αρχίζει γύρω στο 1919 με την Panhellenion ενώ το 1922 ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο με την Columbia. Ως το 1942 είχε ηχογραφήσει γύρω στα 300 τραγούδια από όλο το ελληνικό ρεπερτόριο καθώς και αρκετές διασκευές ξένων. Γύρω στο 1930 αναλαμβάνει υπεύθυνος ξένου ρεπερτορίου της Victor και μεταξύ 1930 και 1935 επισκέπτεται αρκετές φορές την Ελλάδα ως υπεύθυνος των ηχογραφήσεων για λογαριασμό της εταιρείας Victor στην Αθήνα. Ιδρύει την εταιρεία Standard, η οποία από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1940, και ως την εξαγορά της στα τέλη της δεκαετίας του 1960, θα εξελιχθεί σε μία από τις σημαντικότερες αμερικανικές εταιρείες που ειδικεύεται στο ξένο ρεπερτόριο, με κυκλοφορίες δίσκων σε περισσότερες από 10 γλώσσες.
x
Αμαλία Βάκα
ή Mazaltov Matsa
Γιάννενα 15.8.1894 (;) –Φλόριντα 28.3.1979
Τραγουδίστρια
Ερμηνεύτρια παραδοσιακών κυρίως τραγουδιών, με ιδιαίτερο χρώμα, η οποία τραγουδούσε στην ελληνική και στην τουρκική γλώσσα. Τρίτο παιδί μιας φτωχής οικογένειας από τη γιαννιώτικη κοινότητα των Ρωμανιωτών Εβραίων, έφυγε το 1912 για τις ΗΠΑ, όπου στις αρχές της δεκαετίας του 1920 εμφανίζεται ως «Αμαλία» στα καφέ-αμάν της Νέας Υόρκης. Την ίδια περίοδο ηχογραφεί για πρώτη φορά με την M. G. Parkesian έξι τουρκικά τραγούδια. Το 1924 παντρεύεται τον Έλληνα Gus Bakas και το 1926 ασπάζεται το ελληνορθόδοξο δόγμα. Την περίοδο της μεγάλης της ακμής, 1926-1929, θα συνεχίσει, ως «Amalia Bakas», την πορεία της στο πάλκο και τη δισκογραφία, με 28 ηχογραφήσεις στις Okeh και Victor, ενώ θα ανοίξει στη Νέα Υόρκη το δικό της κέντρο "Παυσίλυπον". Tη δεκαετία του 1930 θα συμμετάσχει σε περιοδείες με τον Γιώργο Κατσαρό και άλλους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1940 θα ανοίξει μαζί με την κόρη της Διαμάντω το κέντρο "Πάνθεον" στο Σικάγο, ενώ παράλληλα θα ηχογραφήσει για τελευταία φορά σε ορισμένες μικρές εταιρείες, προτού αποσυρθεί γύρω στο 1960.
x
Πίσω στις ιστορίες
Δρόμοι παράλληλοι με την ιστορία
Επόμενη ιστορία:
“Και γιατί δε μας το λες”
"Ο Γιώργος Κατσαρός (Θεολογίτης) αφηγείται"
Όλοι όσοι πονούσαν τον αγρότη του Μωριά περιγράφουν την αθλιότητα μέσα στην οποία ζούσε. Ξυπόλητος, γυμνός, κουρελής, ατροφικός. Το κρέας δεν το δοκίμαζε παρά μόνο δύο φορές το χρόνο. Το κρομμύδι, η μπομπότα και η ελιά ήταν το μόνιμο φαγητό του, χρόνο καιρό πεινούσε. Τον καρπό που έφτυνε αίμα για να τον μαζέψει, του τον έπαιρναν οι τοκογλύφοι, οι έμποροι και οι άλλοι εκμεταλλευτές του. Σχολεία δεν υπήρχαν, γράμματα δεν μάθαινε, ζούσε σε τρώγλες και έκλαιγε τη μοίρα του. Όλα του ήταν μαύρα και σκοτεινά για αυτό άμα άνοιξε της Αμερικής ο δρόμος εκπατριζόταν. Η μετανάστευσή του ήταν η μόνη σανίδα σωτηρίας.
Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία του αγροτικού κινήματος,
Εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα, 1973
Αλλά μετά τον πόλεμο του 1897 η ληστεία φουντώνει και πάλι, σε απίστευτο βαθμό (…) το 1899 υπάρχουν στην Ελλάδα 12.580 ληστές. Ο πρωθυπουργός Θεοτόκης και η Κυβέρνησή του για να υπάρξει… «αποσυμφόρηση» ενισχύει σιωπηρά την μετανάστευση των ληστών στην Αμερική. Το μέτρο σημειώνει επιτυχία και χιλιάδες ληστές ξενιτεύονται.
Τάσος Βουρνάς, Η σφαγή στο Δήλεσι. Αγγλοκρατία και ληστοκρατία,
εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα, 1976
"Νταβέλης"
AMERICA, AMERICA
To φαινόμενο της ελληνικής διασποράς, μοναδικό σε παγκόσμια κλίμακα ως προς τις διαστάσεις του, επηρέασε καθοριστικά την πορεία της Ελλάδας.
Από το 1893 με ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς άρχισε η μεγάλη μετανάστευση προς τις ΗΠΑ, που κράτησε μέχρι το 1924, χρόνο εφαρμογής του νέου μεταναστευτικού νόμου ο οποίος όριζε ελεγχόμενο αριθμό εισόδου πολιτών από κάθε χώρα. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου υπολογίζεται ότι περίπου μισό εκατομμύριο Έλληνες εγκατέλειψαν τη χώρα.
ΕΠΤΩΧΕΥΣΑΜΕΝ
Το τέλος του 19ου αιώνα και η αρχή του 20ού πρέπει να θεωρηθούν από τις δυσκολότερες και οδυνηρότερες περιόδους στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Τα οικονομικά προβλήματα που συσσωρεύονται μετά την κρίση του σταφιδικού ζητήματος, το οποίο προκάλεσε την κήρυξη της χώρας σε πτώχευση το 1893 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ), δημιουργούν, σε συνδυασμό με την ήττα από τους Τούρκους στον πόλεμο του 1897, συνθήκες απόγνωσης για τους αγρότες. Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η έξαρση της ληστοκρατίας.
