Η Gramophone Company ιδρύθηκε το 1897 στο Λονδίνο από τον William Barry Owen, ως ευρωπαϊκός βραχίονας της επιχείρησης του Emile Berliner, επινοητή του δίσκου και του γραμμοφώνου. Γρήγορα εξελίχθηκε σε βασικό παίκτη της αναδυόμενης βιομηχανίας, επενδύοντας σε διεθνή παραρτήματα και τεχνολογία. Το πρώτο της έμβλημα ήταν ο “Recording Angel”, ενώ από τις αρχές του 20ού αιώνα υιοθετήθηκε και το “His Master’s Voice”, που καθιερώθηκε περί το 1909 ως το εμβληματικό σήμα. Το 1903 απέκτησε την Zonophone (ιδρ. 1899, ΗΠΑ), η οποία ενσωματώθηκε στον όμιλο. Το 1917 ιδρύθηκε η Columbia Graphophone Company Ltd. στο Ηνωμένο Βασίλειο ως θυγατρική της αμερικανικής Columbia Phonograph Company. Το 1922, η Columbia UK αυτονομήθηκε πλήρως και το 1926 εξαγόρασε τον πολυεθνικό όμιλο Carl Lindström A.G., με τις ετικέτες Parlophone, Odeon και Beka. Το 1931, η Columbia (UK) συγχωνεύτηκε με την Gramophone και δημιουργήθηκε η EMI.

Η Gramophone ασχολήθηκε νωρίς με τα ελληνόφωνα ρεπερτόρια. Από το 1903 ελληνόφωνες ηχογραφήσεις έγιναν στην Κωνσταντινούπολη, ακολουθούμενες από εγγραφές σε Αθήνα (1907), Θεσσαλονίκη (1909–1911), Σμύρνη (1911), αλλά και σε στούντιο σε Βιέννη και Λονδίνο. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιούνταν είτε με κινητά συνεργεία είτε σε εγκαταστάσεις άλλων χωρών, ενώ οι δίσκοι τυπώνονταν κυρίως στο Λονδίνο· παράλληλα, λειτουργούσε και εργοστάσιο στο Ανόβερο, ήδη πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι κυκλοφορίες διανέμονταν διεθνώς, είτε μέσω θυγατρικών είτε μέσω συνεργατών.

Στον ελληνικό χώρο, η διανομή βασίστηκε σε αντιπροσωπείες. Από το 1909, το γραφείο Abravanel, Capouano & Benveniste στη Θεσσαλονίκη συντόνιζε τη διαχείριση του ρεπερτορίου στη Μακεδονία και την Ήπειρο. Στη δεκαετία του 1920, ο Karl Friedrich Vogel (γενικός πράκτορας της Gramophone για την Ανατολική Μεσόγειο) είχε κεντρικό ρόλο από την Αλεξάνδρεια. Μετά τον θάνατό του το 1929, η εταιρεία ανέθεσε την αποκλειστική αντιπροσώπευση της Αθήνας στον Δημήτριο Κισσόπουλο. Το 1935 ανέλαβαν οι Αδελφοί Λαμπρόπουλοι, διαχειριζόμενοι το εργοστάσιο της Columbia στη Ριζούπολη – έργο που είχε ολοκληρωθεί ήδη από το 1930 και απέκτησε στούντιο ηχογράφησης το 1935. Η συνεργασία τους με την EMI κράτησε μέχρι τα τέλη του 1970, οπότε η δραστηριότητα μεταφέρθηκε στην EMIAL, θυγατρική που είχε ιδρυθεί το 1961. Το 1991, η EMIAL συγχωνεύτηκε με τη Minos του Μίνωα Μάτσα, δημιουργώντας την Minos-EMI.

Η ιστορική διαδρομή της Gramophone στον ελληνόφωνο χώρο φωτίζει πώς οι τοπικές ηχογραφήσεις εντάχθηκαν σε υπερεθνικά δίκτυα παραγωγής και διανομής, τα οποία όχι απλώς υπερέβαιναν το τοπικό αλλά το επανανοηματοδοτούσαν. Σε αυτό το πλαίσιο, η Gramophone δεν υπήρξε μόνο δίαυλος διάδοσης, αλλά και καταλύτης στη διαμόρφωση του «ελληνικού ήχου» του 20ού αιώνα.

Όπως επισημαίνει και ο Αριστομένης Καλυβιώτης (2002: 83), στην παρούσα ηχογράφηση ακούγεται η προσφώνηση "Γεια σου Μπλούμπεργκ! Κέρασε τον Τσανάκα!", από την οποία προκύπτει σύμφωνα με τον ερευνητή ότι στην ηχογράφηση παρευρισκόταν και ο Paul Blumberg.

«Ο Paul Blumberg ήταν Φραγκολεβαντίνος, γερμανικής καταγωγής. Το κατάστημά του, που αρχικά πουλούσε οπτικά και ρολόγια, ήταν από τα πιο παλιά της Σμύρνης. Ως έτος ίδρυσής του αναφέρεται το 1884. Υπάρχουν πολλές αναφορές σ' αυτό, τόσο στη βιβλιογραφία όσο και στις διαφημίσεις των σμυρναίικων εφημερίδων τη εποχής. [...] Στη (φωτ. 38) εικονίζεται μία διαφήμιση του καταστήματος στην εφημερίδα Αρμονία της 5ης Ιουνίου 1900. Στη (φωτ. 30) εικονίζεται μια άλλη διαφήμιση στην εφημερίδα Σμύρνη της 5ης Μαρτίου 1905. Παρατηρούμε ότι διαφημίζονται "γραμμόφωνα - ζωνόφωνα". Με τη λέξη "ζωνόφωνα" εννοούνται γραμμόφωνα μάρκας Zonophone (Ζωνοφόν), θυγατρικής δισκογραφικής εταιρείας της Gramophone Co Ltd., της οποίας ο P. Blumberg ήταν αντιπρόσωπος στη Σμύρνη.

Με την ιδιότητά του αυτή έπαιξε βασικό ρόλο στις εκεί ηχογραφήσεις αυτής της εταιρείας. [...] Απ' όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, προκύπτει ότι τα "φωνόγραφα" ή "ομιλούσες μηχανές" αρχίζουν να εμφανίζονται συστηματικά στους εμπορικούς οδηγούς της εποχής από το 1909 και μετά. Άρα, είχαν καθιερωθεί σαν είδος ευρείας κατανάλωσης μετά το 1905» (Καλυβιώτης, 2002: 56-57).

Για περισσότερα σχετικά με τον "Μινόρε μανέ" ή "Σμυρναίικο μινόρε" ή "Μινόρε της αυγής" βλέπε εδώ.

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης