Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Ένα από αυτά τα συναρπαστικά δίκτυα αφορά γαλλικά τραγούδια, τα οποία οικειοποιήθηκαν μεταξύ άλλων και Έλληνες μουσικοί. Η οικειοποίηση είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Η γαλλική οικουμένη δανείζει τα chansons της, τα οποία κουβαλούν μια δυναμική παράδοση τραγουδοποιΐας και επιτέλεσης. Το Παρίσι, η Μονμάρτη και τα cabarets artistiques επηρεάζουν τις μουσικές του κόσμου. Η ατμόσφαιρα από το Chat Noir, το οποίο λειτούργησε από το 1881, φτάνει και στην ελληνική οικουμένη. Τέτοιου τύπου μουσικοί τόποι, τα περίφημα καφέ σαντάν, προκύπτουν στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Αυτά τα γαλλικά τραγούδια εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.

Εντός αυτών των δικτύων, συχνά δημιουργούνται ή ενσωματώνονται ήδη υπάρχουσες τάσεις και αισθητικά ρεύματα, πολλώ δε μάλλον κατά την περίοδο που το φαινόμενο της ηχογράφησης και της αναπαραγωγής του ήχου λαμβάνει εμπορικές, μαζικές και οικουμενικές διαστάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο εξωτισμός, όπως εκδηλώνεται στις ποικίλες αναπαραστάσεις του. Η σημασία του αφορά αφ’ ενός τα χαρακτηριστικά αυτού που είναι έξω από τη σφαίρα της ταυτότητας, αφ’ ετέρου την έλξη που ασκεί ό,τι έχει τέτοια χαρακτηριστικά. Η ευρύτατη αποδοχή του φαινομένου του εξωτισμού είναι πασιφανής: ο πολυδιάστατος γλωσσικός, μουσικός και εικαστικός πλούτος, που συσσωρεύτηκε γύρω και μέσα στον εξωτισμό, δημιούργησε ένα κοινό απόθεμα γνώσης που τροφοδοτεί διηνεκώς το συλλογικό και ατομικό φαντασιακό (βλ. την ψηφιακή συλλογή «Εξωτισμός στα Ελληνόφωνα ρεπερτόρια»).

Εστιάζοντας στις μοντέρνες κοινότητες των Ελλήνων, βρίσκουμε πολύ νωρίς συγκροτημένα ίχνη του εξωτισμού στην ποίηση και την λογοτεχνία, τα οποία μεταφέρονται γρήγορα στο θέατρο, εμπλουτισμένα ως προς την οπτική και δραματική τους υφή. Η έκρηξη των δημοφιλών μορφών θεάματος και μαζικής διασκέδασης που φέρνει ο 20ός αιώνας θα διακτινίσουν την εμβέλειά τους. Στην Ελλάδα, ανάμεσα σε όλα τα καλλιτεχνικά πεδία, η πιο επίμονη και η πιο εμφανής παρουσία του εξωτισμού καταγράφεται στο τραγούδι. Στην εποχή της δισκογραφίας, η προέλαση του εξωτισμού είναι ακαταμάχητη, και αφήνει πολύ ισχυρό αποτύπωμα. Όσο κι αν μοιάζει να προσδιορίζεται από την αρχή της «τοπικότητας», ο εξωτισμός είναι μια παγκόσμια αισθητική σταθερά, μια «κοινή» γλώσσα της νέας εποχής, που φέρει έντονα το στίγμα του μοντερνισμού και εγγράφεται μέσα σε μια σύνθετη και μακρόχρονη διαδικασία ώσμωσης μεταξύ των «εθνικών» μουσικών, η οποία παράγει ρεπερτόρια με «οικουμενικά» ή παγκόσμια χαρακτηριστικά.

Οι τόποι που αναπαρίστανται στον εξωτισμό, η Ανατολή, η Λατινική Αμερική, η Ισπανία, η Χαβάη, είναι κατ’ εξοχήν φαντασιακοί, αποσυνδέονται από τον πραγματικό κόσμο. Ανοίγονται σαν μια θεατρική σκηνή, με εναλλασσόμενα σκηνικά, όπου δραματοποιούνται οι φαντασιώσεις, κατακλύζουν τις αισθήσεις κι εκλύουν έντονα συναισθήματα, προσφέροντας στον «επισκέπτη» μια ιδανική εμπειρία, έξω από τους περιορισμούς του συμβατικού κόσμου: αιώνιο γλέντι, ηδονές, περιπέτεια.

Το εν λόγω τραγούδι αναφέρεται σε μια ιστορία που διαδραματίζεται σε ένα καραβάνι στην Αφρική. Το ιδιαίτερο παράδειγμα των αναπαραστάσεων Αφρικής καταδεικνύει ότι στον εξωτισμό, τα γεωγραφικά σύνορα δεν συμπίπτουν με τα πολιτισμικά όρια: το Μαγκρέμπ (Maghreb, το δυτικό μέρος του αραβικού κόσμου, το οποίο περιλαμβάνει την Αλγερία, τη Λιβύη, τη Μαυριτανία, το Μαρόκο και την Τυνησία) αναπαρίσταται πάντοτε ως Ανατολή και ποτέ ως Αφρική.

Η παρούσα ηχογράφηση περιλαμβάνει διασκευή με ελληνικούς στίχους του γαλλικού τραγουδιού "La Caravane", σε μουσική του Γάλλου συνθέτη Raoul Moretti και στίχους του Andrè Barde. Προέρχεται από την τρίπρακτη οπερέτα "Comte Obligado!", σε μουσική Raoul Moretti και λιμπρέτο – στίχους του Andrè Barde. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Théâtre Nouveautés του Παρισιού στις 16 Δεκεμβρίου 1927 και παίχτηκε έως τις 5 Σεπτεμβρίου 1928, ολοκληρώνοντας 264 παραστάσεις. Στην οπερέτα, το τραγούδι ερμηνεύεται από τον κεντρικό ήρωα της ιστορίας Antoine, τον οποίο στις παραστάσεις υποδύθηκε ο George Milton (για την πλοκή βλ. εδώ).

To 1927 δέκα τραγούδια από την οπερέτα, ανάμεσά τους και το "La Caravane" τραγουδισμένο από τον George Milton, ηχογραφήθηκαν στο Παρίσι από τους πρωταγωνιστές της παράστασης για λογαριασμό της γαλλικής Columbia (βλ. εδώ).

Στη γαλλική δισκογραφία ηχογραφήθηκε σε ορχηστρική μορφή από τον Αμερικάνο Lud Gluskin and his versatile juniors ("Comte Obligado, La Caravan ou La fille du bédouin", Pathé Salabert N 8439 – 8528, Παρίσι, 17 Σεπτεμβρίου 1928) και από την L'orchestre Jazz du Moulin Rouge ("Comte Obligado – La Caravane", Gramophone BK 2795-1 – K5388, Παρίσι, 13 Μαρτίου 1928) αλλά και στη μορφή τραγουδιού από τον Nicolas Amato ("Comte Obligado, La Caravane (La fille du bédouin", Polydor 2194½ BK – 521502, Παρίσι, 1929). Για άλλες εκτελέσεις βλέπε εδώ.

Την 1η Φεβρουαρίου 1935 ξεκίνησε τις προβολές στις κινηματογραφικές αίθουσες της Γαλλίας η κινηματογραφική ταινία "Le comte Obligado", η οποία βασίζεται στην οπερέτα.

Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία το τραγούδι ηχογραφήθηκε και από το Τρίο Πιερράκου (Αλίκη και Πέτρος Επιτροπάκης, Κώστας Ιορδάνου) στη Βιέννη στις 13 Νοεμβρίου 1928 («Το καραβάνι», His Master's Voice ΒΜ 528-1 – ΑΟ 562).

Η οπερέτα ανέβηκε στην Ελλάδα με τον τίτλο «Κόμης Ομπλιγκαντό» στις 20 Ιουλίου 1928 στο θέατρο Ιντεάλ στην Αθήνα από τον θίασο Οικονόμου – Σαμαρτζή.

Η άρρηκτη σχέση μεταξύ μουσικής και παραστατικών τεχνών είναι περισσότερο από ζωτική. Το θέατρο (και αργότερα και ο κινηματογράφος) διακινεί μουσικές με τους δικούς του όρους και παίζει καταλυτικό ρόλο στην διάχυσή τους σε τόπους συχνά μακρινούς. Οικοδομεί, δε, ένα ιδιαίτερο δίκτυο το οποίο επικοινωνεί με την δισκογραφία. Ορισμένα από τα τραγούδια που γράφονται για τις παραστάσεις αποτελούν πολλές φορές την αιχμή του δόρατος για την δημοφιλία τους. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί το τραγούδι «Καραβάνι».

Έρευνα και κείμενο: Γιώργος Ευαγγέλου Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης