Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Η εν λόγω ηχογράφηση αφορά ένα οργανικό ποτ πουρί, το οποίο καταλαμβάνει και τις δύο πλευρές του δίσκου της Odeon. Σε αυτή την πλευρά περιλαμβάνονται τρεις μελωδίες, δύο εκ των οποίων εντοπίζονται στη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient" του Louis-Albert Bourgault-Ducoudray, η οποία κυκλοφόρησε το 1876 στο Παρίσι από τις εκδόσεις Henry Lemoine et Cie. Περιέχει καταγραφές τριάντα ελληνικών τραγουδιών που συνέλεξε ο Γάλλος συνθέτης στη Σμύρνη και την Αθήνα κατά τη διάρκεια του ερευνητικού ταξιδιού που πραγματοποίησε το 1875. Η εναρμόνιση και η πιανιστική συνοδεία των μελωδιών έγινε από τον ίδιο τον συνθέτη (βλέπε αναλυτικά το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Γιώργου Κοκκώνη, 2017d: 13-47). Τα τραγούδια αυτά συμπεριλήφθηκαν στην θεατρική παράσταση «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας». Το έργο αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα θεατρικά έργα του Δημήτριου Κορομηλά (1850–1898), το οποίο ανέβηκε για πρώτη φορά στις 30 Δεκεμβρίου του 1891 στην Κωνσταντινούπολη (Γρηγορίου, 2009: 16). Η πρώτη έκδοση του έργου κυκλοφόρησε το 1900 στην Κωνσταντινούπολη, από το τυπογραφείο Ν. Γ. Κεφαλίδου. Ακολουθούν κατά σειρά τα τραγούδια που περιλαμβάνονται σε αυτή την πλευρά του δίσκου και αντιστοίχως οι πράξεις του θεατρικού έργου και οι ήρωες που τα τραγουδούν:

– από 0′ 01″ έως το 1′ 50″ το τραγούδι «Μπάτε κορίτσια στο χορό» (βλ. ενδεικτικά εδώ και εδώ), Πράξη τρίτη, Σκηνή ΙΒ′. Το τραγουδά χορεύοντας όλος ο θιάσος. Επαναλαμβάνεται στην Πέμπτη πράξη, στην τελευταία σκηνή του έργου μαζί με το υπ' αριθμόν 20 τραγούδι (βλ. παρακάτω).
– από 1′ 02″ έως το 1′ 52″ το υπ' αριθμόν 17 τραγούδι [incipit: Ανάθεμά τον που 'βαλε]. Δεν εντοπίστηκε ως τραγούδι στο θεατρικό έργο. Πιθανόν να εντάχθηκε σε ορχηστρική μορφή.
– από το 1′ 52″ έως το 2′ 32″ το υπ' αριθμόν 20 τραγούδι [incipit: Τα ματάκια σου τα μαύρα], Πέμπτη πράξη, στην τελευταία σκηνή. Το τραγουδά όλος ο θίασος μαζί με το τραγούδι «Μπάτε κορίτσια στο χορό» (βλ. παραπάνω).

Με βάση τα στοιχεία, οι παραστάσεις του θεατρικού έργου και η μεγάλη επιτυχία που αυτό γνώρισε εκτόξευσαν την δημοφιλία του τραγουδιού «Μια βοσκοπούλα αγάπησα». Το τραγούδι ήταν μέρος της παράστασης και είναι ενεργό ακόμη και σήμερα, κυρίως στο δημοτικό ρεπερτόριο. Στην άλλη πλευρά του δίσκου, Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας Ι, στο 2′ 35″ μπορεί κάποιος να ακούσει μια ορχηστρική εκδοχή του εν λόγω σκοπού και να διαβάσει για το τραγούδι.

Σχετικά με τους τρεις μουσικούς σκοπούς που περιλαμβάνονται σε αυτή την πλευρά του δίσκου, το «Μπάτε κορίτσια στο χορό» φαίνεται πως ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά στην Κωνσταντινούπολη τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 1906 από τον Γιάγκο Ψωμαθιανό («Μπάτε κορίτσια στο χορό», Zonophone 1458 r – X-102816, Gramophone 14-12961 και Victor 67192-Β). Για περισσότερα σχετικά με το τραγούδι και τις ηχογραφήσεις του βλέπε εδώ.

Ο δεύτερος σκοπός, το υπ' αριθμόν 17 τραγούδι [incipit: Ανάθεμά τον που 'βαλε] στη συλλογή του Bourgault-Ducoudray, δεν έχει εντοπιστεί σε άλλη ηχογράφηση στην ελληνική ιστορική δισκογραφία. Σύγχρονη ηχογράφηση του τραγουδιού περιλαμβάνεται στο CD «Mελωδίες της ανατολής, Τραγούδια της Σμύρνης (19ος αιώνας)» («Ανάθεμά τον πο' 'βαλε», Αρχείο Ελληνικής Μουσικής – FM Records – FM 800, Αθήνα, 1997), το οποίο περιέχει 20 από τις μελωδίες που συνέλεξε ο Bourgault-Ducoudray, με διαφορετική αρμονική - ρυθμική συνοδεία και ενορχήστρωση. Το τραγουδά Βασίλης Μπαραμπούτης.

Στην ίδια δισκογραφική κυκλοφορία περιλαμβάνεται σύγχρονη εκτέλεση και του υπ' αριθμόν 20 τραγουδιού [incipit: Τα ματάκια σου τα μαύρα] της συλλογής του Bourgault-Ducoudray, του τρίτου σκοπού αυτής της ηχογράφησης, σε ερμηνεία της Ειρήνης Δερέμπεη («Τα ματάκια σου τα μαύρα», Αρχείο Ελληνικής Μουσικής – FM Records – FM 800, Αθήνα, 1997).

Η μελωδία αυτή, όμως,  αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το λόγιο ρεπερτόριο. Μεταξύ 1881-1884 ο Ρώσος συνθέτης Alexander Glazunov (Αγία Πετρούπολη, 29 Ιουλίου (10 Αυγούστου) 1865 – Παρίσι, 21 Μαρτίου 1936) ολοκληρώνει δύο έργα για συμφωνική ορχήστρα βασισμένα σε ελληνικές μελωδίες. Πρόκειται για την "Overture No. 1 on Three Greek Themes, Op. 3", η οποία πιθανόν ολοκληρώθηκε το 1881 ή το 1882 και είναι αφιερωμένη στον Bourgault-Ducoudray, και την "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6", σύνθεση που έγραψε πιθανόν το 1883-1884 και αφιέρωσε στον Ρώσο συνθέτη Mily Balakirev. Τα μουσικά θέματα από τα οποία αντλεί υλικό ο Glazunov, και για τις δύο ουβερτούρες, προέρχονται από τη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient". Στην "Overture No. 1 on Three Greek Themes, Op. 3" ο συνθέτης επεξεργάζεται μελωδικές φράσεις από τρία τραγούδια, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται και το τραγούδι που εξετάζουμε. Συγκεκριμένα πρόκειται, κατά τη σειρά εμφάνισής τους στο έργο, για το τραγούδι υπ' αριθμόν 1 (βλ. εδώ, εδώ και εδώ), το παρόν τραγούδι και το τραγούδι υπ' αριθμόν 25 [Καράβιν' έν' από τη Χιο, βλ. εδώ και εδώ).

Εξήντα περίπου χρόνια αργότερα, τo 1940–1941 ο Γερμανοεβραίος συνθέτης Berthold Goldschmidt (Αμβούργο, 18 Ιανουαρίου 1903 – Λονδίνο, 17 Οκτωβρίου 1996) ολοκληρώνει την "Greek Suite" για ορχήστρα. Η οκταμερής σουίτα αποτελείται από διασκευές ελληνικών λαϊκών μελωδιών οι οποίες προέρχονται από την έκδοση "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient" του Louis-Albert Bourgault-Ducoudray. Στο πέμπτο μέρος "Alegretto Grazioso" συνδυάζει, τη μελωδία της «Βοσκοπούλας» (βλ. εδώ), υπ' αριθμόν 30 στην έκδοση του Bourgault-Ducoudray με τίτλο «Το φίλημα» (βλ. εδώ), με εκείνη του παρόντος τραγουδιού. Ακολουθούν αναλυτικά τα μέρη του έργου και τα αντίστοιχα τραγούδια της συλλογής Bourgault-Ducoudray τα οποία επεξεργάζεται ο συνθέτης:

– Alla marcia: τα υπ' αριθμόν 27 και 7.
– Andante: τα υπ' αριθμόν 15 και 21.
– Allegretto. Scherzando: το υπ' αριθμόν 4.
– Allegro marziale: το υπ' αριθμόν 23.
– Allegretto grazioso: το υπ' αριθμόν 30 με τίτλο «Το φίλημα» και το παρόν υπ' αριθμόν 20.
– Lento: το υπ' αριθμόν 9.
– Allegretto: τα υπ' αριθμόν 28 και 1.
– Allegretto moderato: το υπ' αριθμόν 25.

Το 1942 ο Ούγγρος συνθέτης Mátyás György Seiber (Βουδαπέστη, 4 Μαΐου 1905 – Kruger National Park, Γιοχάνεσμπουργκ, Νότια Αφρική), ο οποίος από το 1935 έζησε και εργάστηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα χρησιμοποιήσει τη μελωδία στο έργο του "Four Greek folk songs". Πρόκειται για σύνθεση για υψηλή φωνή και ορχήστρα εγχόρδων ή κουαρτέτο εγχόρδων με αγγλικούς στίχους του Peter Carroll. Το μουσικό υλικό στο οποίο βασίζεται ο συνθέτης για τα τρία από τα τέσσερα τραγούδια του έργου εντοπίζεται στη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient", που πιθανότατα αποτέλεσε την πηγή του, ενώ δύο εξ αυτών καταγράφονται και στη συλλογή «Αρίων». Αναλυτικά: Το πρώτο τραγούδι που φέρει τον τίτλο "O, my love, how long" δεν έχει μέχρι στιγμής εντοπιστεί σε παρτιτούρα ή σε ηχογράφηση. Το "Have pity on me" που ακολουθεί αποτελεί διασκευή του τραγουδιού υπ' αριθμόν 8 στην έκδοση του Bourgault-Ducoudray (βλ. εδώ), το οποίο στη συλλογή «Αρίων» καταγράφεται με τον τίτλο «Τα μαύρα μάτια» (βλ. εδώ). Το "Each time, my love, you say farewell", τρίτο κατά σειρά, στηρίζεται στο τραγούδι υπ' αριθμόν 19 της συλλογής του Bourgault-Ducoudray (βλ. εδώ). Τέλος, το "O your eyes are dark and beautiful" βασίστηκε στο υπό εξέταση τραγούδι, το οποίο στη συλλογή «Αρίων» καταγράφεται με τον τίτλο «Τα ματάκια σου τα μαύρα» (βλ. εδώ).

Το 1983, ο Ολλανδός συνθέτης Henk van Lijnschooten (Χάγη, 27 Μαρτίου 1928 – Hendrik-Ido-Ambacht, 1 Νοεμβρίου 2006) γράφει το έργο για ορχήστρα πνευστών "Suite on Greek love songs". Το τρίτο από τα τέσσερα μέρη του έργου, το Allegretto Patetico, βασίζεται στη μελωδία του τραγουδιού.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην ελληνική ιστορική δισκογραφία εντοπίζεται ηχογράφηση με τον τίτλο «Βοσκοπούλα», η οποία πιθανότατα να σχετίζεται με το θεατρικό έργο και να έχει ίδιο μουσικό περιεχόμενο με την παρούσα ηχογράφηση, καθώς, εκτός του τίτλου, καταλαμβάνει, όπως και η παρούσα, και τις δύο πλευρές του δίσκου. Πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, πιθανόν το 1912, από την Ορχήστρα Ορφέον και οι δύο πλευρές τιτλοφορούνται «Βοσκοπούλα Α!» (Orfeon 214/10420) και «Βοσκοπούλα Β!» (Orfeon 214/10421). Δεν έχει, ωστόσο, μέχρι στιγμής βρεθεί ηχητικό υλικό.

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης